Moral Injury & PTSS, een mentaal toxische cocktail
Niet alleen trauma’s kunnen een mensenleven ontwrichten, ook morele conflicten kunnen even destructief zijn voor het mentale welzijn van de mens. En vergis u niet! Een cocktail van deze twee is vernietigend te noemen.
Regelmatig ontvang ik mensen in mijn praktijk die last hebben van Posttraumatische Stressstoornis (PTSS). Niet zelden blijken er bij gebeurtenissen ook morele conflicten mee te spelen die de traumabeleving alleen maar verergeren.
Moral Injury is voor veel mensen nog een ongekend begrip en voor veel werkgevers een niet erkende aandoening. Dat is ergens begrijpelijk omdat het erkennen van Moral Injury mogelijk ook meteen erkenning van aansprakelijkheid is door de werkgever betekent wanneer de oorzaak van Moral Injury in de werkinstructie, het bevel, het afgegeven mandaat, of de werkcultuur te vinden is.
Er zijn verschillen tussen PTSS en Moral Injury en daar wil ik eens op ingaan. Ik zal ook op een aantal oorzaken en de impact die het op mensen heeft ingaan.
OORZAKEN
Wat is nu eigenlijk Moral Injury?
Iedereen heeft diepgewortelde morele overtuigingen. Wanneer iemand vervolgens gedwongen wordt om handelingen te verrichten die hiertegen ingaan dan kan er intern een conflict ontstaan omdat die diepgewortelde morele overtuigingen worden geschonden. Dit kan leiden tot intense gevoelens van schuld, schaamte en zelfs morele desoriëntatie. Hierdoor kan emotionele en psychologische schade die ontstaan. wanneer iemand geconfronteerd wordt met situaties die hun diepgewortelde morele overtuigingen schenden.
De oorzaak bij PTSS licht veelal in het meemaken van een ernstig trauma, zoals een geweldsdelict, deelname aan of het meemaken van een oorlog, een ongeluk, of zelfs langdurende stresssituaties met onzekere afloop. De meest bekende symptomen zijn bijvoorbeeld herbelevingen, vermijding, prikkelbaarheid en angst.
Traumatische gebeurtenissen, zoals verkrachting, mishandeling, of oorlogservaringen, kunnen PTSS veroorzaken. Persoonlijke eigenschappen, perceptie, copingmechanismen en sociale steun spelen o.a. een rol bij het wel of niet krijgen van PTSS na een gebeurtenis.
Daar wil ik aan toevoegen dat mij uit eigen ervaring en de mensen die mijn praktijk bezochten een ander kenmerk mij opviel. Mensen met PTSS die bij mij kwamen zaten met vragen zoals “Hoe is het gebeurd?”, “Waarom is het mij overkomen?”, of “Wat is er gebeurd?”. Vragen waar verwarring uit spreekt en machteloosheid.
Op zichzelf staand zijn dit uitstekende vragen om iets te onderzoeken, maar is het verschil met het gewoon stellen van de vraag, dat iemand die getraumatiseerd is deze vraag bij herhaling stelt en daarop blokkeert omdat simpelweg iets ontbrak om die vraag te beantwoorden.
Toen ik zelf last had van PTSS gonsden gelijksoortige wanhopige vragen ook door mijn hoofd.
Informatie of identificatie ?
Je zou kunnen denken dat wanneer er informatie mist over het gebeurde, het gebeurde niet goed geïdentificeerd kan worden en daarmee kan de negatieve valentie niet worden verklaard door het brein. Het is waarschijnlijker dat de informatie wel is binnengekomen maar niet geïdentificeerd terwijl er wel een negatieve valentie aan is gehangen. Het brein wil dat nu eenmaal, het brein wil alles kunnen verklaren.
Het is daarbij gek genoeg voor het brein niet belangrijk of de verklaring ook feitelijk waar is, als er maar een verklaring is, dan kan de rust wederkeren.
Een negatieve valentie, meestal angst of schaamte waarbij grote machteloosheid ervaren wordt, die niet verklaard wordt gaat dan een eigen leven leiden en spookt a.h.w. rond in het brein. Hierdoor zorgt deze fantoomangst voor een permanente staat van stress die gerelateerd is aan het trauma, verergerd wordt door gedachten en aannames over dat trauma.
Wanneer er dan een nieuwe gebeurtenis voorbij komt die eigenlijk niet traumatisch is, dan kan die toch als kapstok dienen voor het brein om daar die angst, die onverklaarde negatieve valentie, aan op te hangen alsof het een kapstok is. Eindelijk heeft de angst dan een legitimatie gekregen en zich vermomd als iets anders wat niets met het oorspronkelijk trauma te maken heeft.
Bij Moral Injury zie ik de oorzaak anders, het ontstaat immers wanneer morele verwachtingen worden geschonden, bijvoorbeeld door deelname aan immorele handelingen. Maar misschien vaker nog wanneer je denkt deel te gaan nemen aan morele handelingen en dat je tijdens de handelingen erachter komt dat e.e.a. toch even anders in elkaar zit.
Bevrijder of bezetter?
Een voorbeeld hiervan vond ik bij militairen die mijn praktijk bezochten en andere veteranen die ik sprak. In de westerse wereld en zeker in ons land, is aan het eind van de Tweede Wereldoorlog het beeld van “de bevrijder” ontstaan.
Misschien weet je dat nadat Nederland was bevrijdt door de geallieerden, menig gezonde jongeman zich als oorlogsvrijwilliger had aangemeld om de Nederlandse koloniën te bevrijden. Met de nadruk op “bevrijden”. Uiteindelijk bleek het sentiment bij de Nederlands Indische bevolking anders en werd men niet als bevrijder binnengehaald maar als bezetter verjaagd. Dit kan niet anders dan morele schade hebben opgeleverd, naast de gevechtservaringen en aanslagen.
Veteranen van een jongere generatie die mijn praktijk bezochten en op missie waren geweest bleken meestal diezelfde ervaring te hebben. “Je gaat in dienst om iets goeds te doen,” om te vervolgen met de diepe teleurstelling: “ik dacht dat ik daar een bevrijder zou zijn, maar ik voelde me eerder die Duitser die ons land had bezet.”
De belangen die beschermt dienden te worden en het mandaat dat deze militairen meekregen strookte niet met hun morele inborst.
Ook bij andere beroepen
Ook bij wetshandhavers kun je dit tegenkomen. De afgelopen jaren hebben we gezien dat demonstraties hardhandig werden aangepakt. Er was een grote morele druk van bovenaf en ook binnen de groep. Als je niet meedeed, hoorde je er niet bij. Dit heeft bij menigeen tot moral injury geleidt.
GEVOLGEN
Beide aandoeningen hebben ernstige gevolgen voor het dagelijks leven. Bij PTSS is er sprake van een verminderde kwaliteit van leven die vaak gepaard gaat met depressies, angsten, slapeloosheid en een voortdurend gevoel van machteloosheid. De persoonlijkheidsstoornissen die dan optreden veroorzaken dan weer problemen met relaties en werk. Dit kan weer leiden tot eenzaamheid en isolatie.
Bij Moral Injury komen gevoelens van isolement en wantrouwen veelvuldig voor. Dit kan o.a. komen wanneer groepsdruk of druk vanuit hogere rangen (zoals in het voorbeeld met de ME) mee heeft gespeeld. Zelfbeschadigend gedrag kan dan eveneens het gevolg zijn.
Toxische Cocktail
PTSS en Moral Injury, gaan m.i. vaak hand in hand. Gebeurtenissen die PTSS kunnen veroorzaken en andere situaties die Moral Injury kunnen veroorzaken versmelten dan samen tot een ogenschijnlijke onoplosbare Chinese puzzel.
SUCCESVOL HERSTEL
Ik heb ervaren dat er 3 essentiële pijlers zijn voor een succesvol herstel. De omstandigheden fysiek, mentaal en emotioneel omstandigheden zijn m.i. van belang om naar te kijken om het beste resultaat te behalen.
Het is net als bij een kruk. Deze heeft 3 poten en als je er 1 van weghaalt dan valt de kruk toch om, hoe vaak je hem ook rechtop zet.
Tijdens sessies kan de Chinese puzzel ontrafeld worden en kunnen de gevolgen van PTSS en Moral Injury apart, of gelijktijdig ontladen worden zodat ontspanning weer zijn intrede doet en het normale leven weer kan herstellen.
Genieten van het leven na PTSS en Moral Injury, of een mix daarvan is dan ook zeker mogelijk.
Gezonde groet,
Anton